به منظور کاهش هرچه بیشتر وابستگی کشور به نفت و همچنین توسعه اقتصادی، توجه به صادرات غیر نفتی روز به روز اهمیت بیشتری پیدا میکند. به گفته کارشناسان، ایران توانایی و ظرفیت بالایی در تولیدات محصولات کشاورزی مانند زعفران، پسته، خرما، صیفی جات، میوه و همچنین ماهی و میگو و … دارد که به دلیل عدم رعایت اصول و استانداردهای بسته بندی و عرضه محصولات بصورت فله ای، توانایی و اجازه نفوذ و رقابت در بازار های خارجی را نداشته و بخش قابل توجهی از آن ها نیز تبدیل به ضایعات می شود و در این شرایط، حاشیه سود حاصل از بسته بندی مناسب، سهم کشورهایی میشود که محصولات ایران را بصورت بسته بندی اولیه خریداری نموده و در بسته بندی های شکیل و مناسب و مشتری پسند در بازار های هدف عرضه میکنند ، درواقع بسته بندی که زیبا نباشد،صادرات را هم با چالش مواجه میکند.

• مشکل صنعت بسته بندی خرما ایران :

با توجه به اهمیت محصولات باغی در اقتصاد منطقه،ضرورت برنامه ریزی صحیح به منظور سازماندهی و بروز نمودن این بخش وجود دارد تا بتوان بستر سازی مناسبی را برای صادرات هر چه بیشتر این محصولات انجام داد و بدین وسیله ارزآوری بیشتری را در این بخش به دست آورد و درآمد کشاورزان را افزایش داد.

با اینکه ایران جزو برترین تولیدکنندگان خرمای جهان می باشد ولی ارزش صادراتی هر کیلو خرمای ایران در سطح نازلی قرار دارد که در این خصوص می بایستی از تجربیات کشورهای پیشرو برای افزایش ارزش افزوده محصول خرما تلاش کرد. این در حالی است که کشورهایی نظیر انگلیس، هلند و فرانسه بدون اینکه تولید کننده خرما باشند با وارد کردن خرما از کشورهای تولید کننده و سپس فرآوری و بسته بندی مناسب، آن را با ارزش بیشتر روانه بازارهای جهانی میکنند.

بیش از یک قرن است که بسته بندی نقش مهمی در حفظ و ارائه مواد غذایی در اشکال مختلف ایفا کرده است. بسته بندی نقش کلیدی در توسعه یک محصول قابل عرضه به بازار ایفا میکند. هدف از بسته بندی خرما حفظ کیفیت و ایمنی خرما و افزایش بازار یابی این محصول مفید است؛ضمن اینکه بسته بندی باعث افزایش فروش وتقضای مصرف می شود. بسته بندی خرما و محصولات خرمای ایران سال هاست که تغییر و تحول چشمگیر و کارآمدی نداشته است،لذا بسته بندی خرما،نیازمند تحولی جدید با هدف قابلیت فروش، حفظ ایمنی و به حداقل رساندن آسیب به محیط زیست است.

پس از اختراع اتومبیل بنزین سوز مدرن ( سال 1885 ) عرضه بنزین ابتدا در داروخانه ها انجام میشد (سال 1888 ) تا اینکه اولین جایگاه عرضه بنزین در سال 1905 در سنت لوییس میزوری آمریکا ساخته شد .از آن زمان تا کنون فروش بنزین مورد نیاز خودرو ها عمدتا به صورت خرده فروشی و بدون استفاده از طریق تلمبه انجام میگیرد .

• شرایط فعلی عرضه بنزین :

در حال حاضر خرده فروشی بنزین در ایران به متقاضیان از طریق فروش بنزین غیر مظروف توسط جایگاه های عرضه بنزین در شهر ها ،روستاها و جاده های بین شهری صورت می پذیرد.در این شیوه توزیع متقاضی با معرفی محل مناسب و ارائه درخواست کتبی به شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی ایران ، تقاضای خود را برای احداث جایگاه عرضه بنزین اعلام می نماید .

• مشکلات شرایط فعلی عرضه بنزین :

در حال حاضر ، عرضه بنزین در ایران از طریق جایگاه های عرضه فرآورده های نفتی چه در مقوله عرضه و چه در مبحث خدمات دهی به مشتریان مشکلاتی به شرح ذیل ایجاد نموده است .

• گران بودن هزینه تملک زمین جهت احداث جایگاه عرضه در مراکز شهر ها .
• عدم توجیه اقتصادی خرید زمین با ارزش بالا جهت احداث جایگاه.
• بالا بودن حداقل متراژ لازم برای احداث جایگاه.
• عدم دسترسی سریع وآسان مشتری به جایگاه عرضه فرآورده.
• عدم پاسخ به تقاضای مشتری در خصوص عرضه فرآورده در ظرف .
• پرداخت هزینه گزافی از سوی دولت به عنوان کارمزد توزیع بنزین به مالکان جایگاه ها.
• لزوم عرضه بنزین به صورت بسته بندی :

با توجه به اینکه بخشی از نیاز مصرف کنندگان بنزین دریافت فرآورده مورد نیاز به صورت بسته بندی شده می باشد،شرکت ملی پخش به عنوان تنها  تامین کننده فعلی نیاز مصرف کنندگان در ایران بهتر است در جهت تامین این نیاز حرکت نموده و علاوه بر توزیع بنزین از طریق جایگاه های عرضه در شهر ها و روستاها نسبت به توزیع محصول بهصورت بسته بندی نیز اقدام نماید .

• مزایای عرضه بنزین مظروف :
• پاسخ ایمن و استاندارد به تقاضای به حق مصرف کنندگان .
• پیشگیری از بروز حوادث ناشی از حمل فرآورده بنزین در ظروف غیر استاندارد.
• امکان نگهداری کالا در برابر عوامل شیمیایی و فیزیکی به مدت طولانی .
• امکان عرضه در محل های مختلف و دسترسی راحت و سریع مصرف کنندگان.
• تقلیل پرت فرآورده ناشی از تبخیر .
• کاهش بار ترافیک موجود در جایگاه های کشور .
• ایجاد کسب و کار جدید جهت اشتغال بسیاری از متقاضیان.

امروزه پيشرفت و توسعه فن آوري در جهان بر همه  فعاليت هاي انساني تأثيرگذار بوده و شيوه زندگي مردم نسبت به گذشته بسيار متفاوت شده است. اين پيشرفت ها منجر به تغييرات در تهيه مواد غذايي و عادت هاي مصرف گرديده و نتيجه مثبت آن در فنّاوري مواد غذايي، سبب ايجاد فرآوري و روش هاي بسته بندي گرديده است که اين شيوه جهت کمک به حصول اطمينان از عرضه مواد غذايي و همچنين آماده سازي و مصرف آن ، مورد استفاده قرار ميگيرد. ارزش بسياري از کالاها، امروزه با بسته بندي سنجيده مي شود، زيرا بررسي هاي متفاوت، گوياي اين امر است که بسته بندي زيبا يكي از عامل هاي اصلي و تأثيرگذار بر تصميم مصرف کنندگان به هنگام خريد محصولات ميباشد.

بسته بندي ديگر يک عنصر خارجي تلقي نميشود بلكه جزئي از محصول به حساب مي آيد و از مهمترين عوامل تأثيرگذار بر ذهن مصرف کنندگان به هنگام خريد محصولات است و بايد به گونه اي باشد که با مشتريان ارتباط برقرار کند و در ميان ساير محصولات موجود در فروشگاه ها به چشم بيايد و حتّي جلب توجّه نمايد. در حالي که تبليغات از جانب محصول سخن ميگويد، اين بسته بندي است که محصول را به سخن گفتن و معرفي خود وا ميدارد؛ بسته بندي به محصول، جسم، روح و علت وجودي ميبخشد.

تأثير بسته بندي در لحظه خريد بسته بندي محصول، درون فروشگاه و روي قفسه ها جاذبه هايي قوي را براي مشتري ايجاد ميکند. اين نكته زماني حساستر است که بدانيد هر خريداري که به فرو شگاه ها سرميزند به طور متوسط با بيش از بيست هزار محصول مواجه مي شود و در زماني کمتر از سي دقيقه تصميمات خريد خود را اتخاذ ميکند. بسياري از مصرف کنندگان در لحظه سر زدن به فرو شگاه يا مواجهه با قفسه ها، براي اولين بار با برند هاي جديد مواجه ميشوند.

به دليل وجود تمايزات اندک در ميان  محصولات يک رده، نوآوري در بسته بندي ميتواند دستکم در کوتاه مدّت باعث برتري برند رقبا شود. مفهوم رضايت مشتري رضايت مشتري از جمله اقدامات داخلي سازمان ها محسوب مي شود که نمود جهت گيري ها به سمت ارضاي خواسته هاي مشتري است و جهت ارتقاي کيفيت محصولات خدمات را نشان ميدهد. به نظر کارشناسان رضايت مشتري حالتي است که مشتري احساس ميکند که ويژگي هاي محصول منطبق بر احساسات اوست. نارضايتي نيز حالتي است که در آن نواقص و معايب محصول موجب ناراحتي، شكايت و انتقاد مشتري ميشود. در يک تعريف، رضايت مشتري حالت و واکنشي است که مصرف کننده و مشتري از مصرف يا خريد محصول ابراز ميکند. رضايت عبارت است از: احساس خوشايند يا ناخوشايند شخص، که از مقايسه عملكرد ذهني وي در قياس با انتظارات او ناشي ميشود و تابع عملكرد ذهني و انتظارات است.

رنگ در بسته بندی

در دهة 1950 ميلادي بسته بندي اهميت چشمگيري پيدا کرد، يعني از زماني که خودياوري هاي (Self – Services ) خرده فروشي به طور اساسي شروع به کار کردند. در بسته بندي صرفاً محصولي توليد نميشود؛ اما با وجود بسته بندي، يک محصول ترويج و ارتقاء مييابد. از آن زمان تاکنون، رقابت بين نشان هاي تجاري فزوني يافت که اين امر ناشي از گستردگي آنها و افزايش روزافزون تعداد نشانهاي تجاري ملّي و جهاني بود. يک نشان تجاري بايد متمايز باشد و برجستگي خاصي داشته باشد تا بتواند توجّه مصرف کنندگان را جلب کند. مشخص گرديده که 70 % انتخاب نشان تجاري، در داخل فروشگاه شکل ميگيرد. چه بسا، مصرف کنندگان در آن فروشگاه به دنبال خريد محصولات مشخصي بوده و يا اينکه بر اساس فهرست خريد خود، انتخاب محصول را انجام ميدهند. اين امر باعث توسعه روزافزون بازاريابي داخل فروشگاهي همچون تبليغات در زمان خريد و در داخل فروشگاه شده است. يکي از چالش هاي جالب در بسته بندي “فروشنده ساکت” ناميده ميشود به اين معني که در هنگام خريد با بهترين روش هاي ديداري، توجّه مشتريان را جلب ميکنند.

بسته بندي بايد چند منظوره باشد، يعني از نظر کاربردي و مناسب بودن تا نقش تبليغاتي آن و نيز نقش اساسي که موجب ميشود. مصرف کننده تصميم بگيرد که کدام نشان تجاري را انتخاب کند. از آنجا که هنوز در دانش موجود در رنگ بسته بندي، نارسايي ها و شکافهاي متعدّدي وجود دارند در اين مطالعه مورد بررسی قرار گرفته اند تا تنگنا هاي اين دانش مشاهده و ارزيابي قرار گرفته تا منجر به راهکارهايي در تحقيقات آينده شوند به طوريکه در شناسايي نشان تجاري بهبود و پيشرفتي حاصل گردد.

چه زماني رنگ در بسته بندی اثرگذار است؟

واضح است که درجه اي از ترديد و ريسک در هر خريدي وجود دارد و از آنجا که نشانه هاي ذاتي فرآورده اعتبار بيشتري داشته و دلالت بر اطّلاعات کاهش دهنده ريسک دارند، مصرف کنندگان عموماً بيشتر از نشانه هاي ظاهري فرآورده به نشانه هاي ذاتي آنها اعتماد ميکنند. ليکن در مورد فرآورده هايي که شکل ظاهري در آنها مهم است، اشاره شده است که نشانه هاي ظاهري نسبت به نشانه هاي ذاتي از اهميت بيشتري برخوردارند. نشانه هاي ظاهري همچنين در اتخاذ تصميم در زمان خريد مهم بوده و به عوامل زماني، مرتبط با شخص و وابسته به فرآورده بستگي دارند. مصرف کنندگاني که زمان اندکي براي خريد داشته و عجله ميکنند به نشانه هاي ظاهري محصول توجّه ميکنند.

سه پيام از رنگ در بسته بندی

بر اساس تحول حاصله از توجّه به تحقيقات رنگ در فيزيولوژي، اولويت و ارتباط با رنگ از نظر روانشناسي رنگها و پژوهش هاي کنوني در خصوص رنگ و بازاريابي آن ما را به اين نتيجه ميرسانند که رنگ در  بسته بندي موجب جلب توجّه مصرف کنندگان ميگردد و توانايي برقراري ارتباط را دارد. مفهوم آن اين است که مصرف کنندگان، از رنگها به عنوان اطّلاعات محرک استفاده ميکنند. بر پايه پژوهش در اين سه زمينه، اين مطالعه يک اساس نظري ارائه نموده و چهارچوبي براي ادغام عملکردهاي رنگ پيشنهاد ميکند و ارتباط داخلي ميان آنها را مشخص ميسازد.

تصوير، خواص رنگ را بازگو ميکند و نشان ميدهد رنگها تأثير فراواني بر جلب توجّه ارادي يا غيرارادي مصرف کنندگان دارند و اين خود پيش شرطي براي هر نوع تلاش در راستاي بازاريابي است که بر رفتار مصرف کنندگان تأثير ميگذارد. رنگها با وجود موفقيت در جلب توجّه، همچنين محرک هاي خوبي براي انتخاب نشان تجاري ميباشند و در هنگام خريد، براي مصرف کننده، ارزش و معاني دلپذيري را به وجود ميآورند. علاوه بر اين، اين نشان ميدهد که انتخاب نشان تجاري منجر به تجربه کردن دوباره نشان تجاري ميشود و در نتيجه به يادماندني تر شده و در رفتار انتخابي آينده نشان تجاري بر روي بسته بندي يک کالا، مجموعه هاي از تصاوير و ايده هاي به تصوير کشيده شده آن محصول است به طوري که بيانگر مشخصات، علائم، نمادها، شعارها و چگونگي روش طراحي شرکت توليدکننده ميباشد.

رنگها نيز در اثر بخشي مؤلفه هاي تصويري يک نشان تجاري بسته بندي، بازاريابي وتبليغات آنها بسيار مؤثر مي باشند زيرا به جرأت ميتوان گفت که نخستين نماد جلب توجّه خريداران محسوب ميشوند و در تصميم خريد مشتريان تأثيرات فراواني دارند. بخش مهمي از چگونگي ارزيابي کيفي مشتريان از کالا، بر اساس رنگ بسته بندي صورت ميگردد. و بدين ترتيب، موجبات برانگيخته شدن تمايلات و نگرش مخاطبين را به دنبال دارد. از آنجا که بسته بندي هر کالا، دربرگيرنده نام، آرم و طرح رنگ شرکت توليدکننده ميباشد به خريداران کالا کمک ميکند تا در ميان رقابت تنگاتنگ بين نشان هاي متفاوت، کالاي موردنظر خود را شناسايي و انتخاب کنند. بر همين اساس، در اين مطالعه با استفاده از پژوهشهاي پيشين در خصوص رنگ، و تأکيد بر عملکرد چند منظوره رنگ بسته بندي، مباني نظري و چهارچوب هدف ها در جهت ماهيت چند گانه رنگ هاي بسته بندي و ارتباط متقابل آنها گسترده گرديدند.

طراحی بسته بندی

بهبود طراحی در بسته بندی مواد غذایی می تواند به بازاریابی و فروش آن کمک کند، چون بخشی از روند  بازاریابی در مورد معرفی محصول است و هر چقدر  یک محصول، بسته بندی بهتر و کامل تری  داشته باشد، نشان از کیفیت بالای محصول است، بنابر این خود محصول به تنهایی میتواند کیفیت خود را با بسته بندی بهتر و جذاب تر نشان دهد و بسته بندی اولین رسانه برای شناسایی و تشخیص برتری یک نام تجاری در بازار رو به رشد کالا های مصرفی می باشد. به عبارت دیگر، بسته بندی تصویر ذهنی مشخصی از برند ارائه میدهد و به برقراری ارتباط میان مشتری و نام تجاری کمک مینماید .

ایران طی دهه گذشته، تفاوت های چشمگیری در صنعت بسته بندی تجربه کرده است. علی رغم برخی مشکلات ریز و درشت، روندهای مشاهده شده نشان از سرعت اوج گیری گرایش به محصولات بسته بندی شده از طرف مصرف کننده است، به بیان دیگر، این روزها تاثیرات بسته بندی بر زندگی روزمره مردم کاملا قابل لمس است. یکی از نتایج رشد شگفت انگیز شهرنشینی، تغییر در فرهنگ مصرف، تمایل بیشتر به صرفه جویی در زمان و استفاده از محصولاتی با دوره ماندگاری بالاتر، ارزش افزوده بیشتر و دارای استاندارد های کیفی لازم خواهد بود .

بسته بندی به معنی ظرف، محفظه و سامانه ای هماهنگ است که نه تنها سلامتی کالای مورد نظر را در طی فرآیند تولید تا مصرف تضمین میکند، بلکه سعی در ایجاد ارتباط قوی، سریع و کم هزینه بین تولید کننده و مصرف کننده دارد و از این طریق برای زنجیره عرضه در فرآیند حمل و نقل، توزیع و انبار داری و فروش ایجاد ارزش افزوده بیشتری خواهد بود .

طبیعتا برای این موضوع ،دلایل روان شناختی هم  وجود دارد که به عملکرد مغز و واکنش آن به تحریک در برابر اطلاعات و گرافیک روی بسته بندی باز میگردد. نیمکره چپ مغز به تحلیل نوشته ها وکلمات میپردازد. همین مساله طراحان را ترغیب کرد تا نوشته ها را در سمت چپ بسته بندی و عکس ها را متمایل به قسمت راست بسته بندی قرار دهند تا فرایند دریافت سیگنال از کالا به مغز سریعتر شکل گرفته و کالا در میان چندین محصول از رقبای دیگر، سریع تر خودنمایی کند. در برخی از مطالعات، اندازه بسته بندی محصول و محل قرار گرفتن آن در فروشگاه موجب تمایل به خرید انگیزشی در میان مصرف کنندگان شد. در یک مطالعه مقایسه ای بین کشور های فرانسه و سوئد، مشاهده شده که در سوئد آبنبات، روزنامه، لباس، نان و نوشیدنی های غیر الکلی و در فرانسه بیسکوئیت، پنیر، محصولات آرایشی و میوه ها به صورت انگیزشی خریداری میشود. در این مطالعه ، علت خرید آبنبات در سوئد قرار گرفتن آن نزدیک محل پرداخت ذکر شده و خرید پنیر در فرانسه را نتیجه کوچک کردن بسته های کالا میدانند.

بسته بندی نامناسب در صنایع غذایی ایران سبب کاهش کیفیت محصولات و ایجاد ضایعات چشمگیر شده و قدرت رقابت  تولید کنندگان ایرانی را در مقابل شرکت های خارجی که از آخرین فناوری های تولید  و بسته بندی کالا استفاده میکنند، بسیار کاهش میدهد که در نهایت این موضوع سبب شکست در بازار یابی و کاهش صادرات میگردد.